In de media

Luister naar het verhaal van Gerda in de podcast van Verse Inkt. 

Van Friese klei naar pannenkoekenbakken in Nederlands-Indië

Kleindochter maakt boekwerk over bijzondere geschiedenis van grootouders

Anna Sofia From

Harlingen | Het is een prachtige dag in Yogyakarta, op het tropische eiland Java, als de uit Sneek afkomsti- ge Anne Ligthart met zijn maten door de stad loopt. Als negentienjari- ge meldde hij zich als KNIL-militair voor vertrek naar Nederlands-Indië en hij is daarom op het eiland gesta- tioneerd. In het voorbijgaan valt zijn oog op een Javaans meisje dat hem gedag zegt. "Die groet was voor mij”, zegt Ligthart tegen zijn groepje vrienden en loopt het meisje lachend tegemoet.

Het is het begin van de bijzondere liefdesgeschiedenis van Anne Ligthart en de Javaanse Charlotte Bremer. Hun kleinkind, Gerda Hartkamp uit Harlingen, schreef het boek Van Friese klei naar tropenuniform over haar grootouders.

Afspraakje

Al wandelend lukte het Ligthart om Bremer te versieren en om een afspraakje te maken om samen de film Ben Hur in de bioscoop te zien. De liefde bloeide snel op, ondanks de cultuurverschillen. "Een van de eerste dingen die mijn opa aan mijn oma vroeg, was of ze ook pannenkoeken kon bakken”, zegt Hartkamp lachend. Dit lichtvoetige begin van hun liefde staat in schril contrast met wat het koppel later zou meemaken.

Kampen

Met de inval van de Japanners in Nederlands-Indië in 1942 worden Nederlandse soldaten, zoals Ligthart, opgesloten in de interneringskampen. Gevangenen worden wreed behandeld en ook Ligthart maakt daar een zware tijd door. Bremer leefde ondertussen in grote angst als ‘buitenkamper’ in Bandung.

Er heerste in die periode onder invloed van onafhankelijkheidsstrijders veel vijandigheid tegenover vrouwen zoals zij, die getrouwd waren met Europese mannen. Zwanger en inmiddels moeder van vier kleine kinderen probeert ze zich alleen staande te houden onder het Japanse regime.

Vergeten

Hartkamp wilde niet dat het verhaal van haar voorouders verloren zou gaan en besloot daarom dit boek te schrijven. "Mensen worden steeds ouder en de generaties die hierover nog kunnen vertellen dunnen uit. Maar het is belangrijk dat mensen ook nu weten wat er toen gebeurd is, want dat is heel ingrijpend geweest.”

Door zelf historisch onderzoek te doen en verschillende familieleden te vragen over de geschiedenis, is ze tot een zo compleet mogelijk verhaal gekomen. "Mijn opa heeft nooit veel losgelaten over wat hij in de kampen heeft meegemaakt. Maar veel familieleden, ooms, tantes en mijn moeder en oma hadden allemaal een stukje van de puzzel.” Op 16 augustus biedt ze, in het kader van de Indiëherdenking op 15 augustus, een exemplaar van haar boek aan aan burgemeester Ina Sjerps in Harlingen. "Destijds werden mensen doodgezwegen toen ze na de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederlands-Indië terugkwamen naar Nederland. Mensen dachten dat het in Nederlands-Indië wel meeviel en er was geen ruimte voor de verhalen van de mensen daar. Het is daarom goed dat er meer aandacht komt voor dit hoofdstuk in de geschiedenis.”

Van Friese klei naar tropenuniform. Gerda Hartkamp. Walking my Revolution Publishers, 29,95 euro

Gerda Hartkamp overhandigt het boek aan de nieuwe burgemeester van Harlingen

Harlingen - Maandagmiddag werd door de Harlinger schrijfster Gerda Hartkamp een bijzonder boek ‘van Friese klei naar tropenuniform’ overhandigd aan burgemeester Ina Sjerps.

Door Ubbo Posthuma

De Harlinger schrijfster sprak burgemeester Ina Sjerps toe en liet weten het eervol te vinden om het boek aan haar te mogen overhandigen. De opa van Gerda war soldaat in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Het verhaal dat Gerda heeft geschreven gaat dan ook over de ontmoeting van haar grootouders, de Friese Anne en de Indische Charlotte, hun prille geluk en de ontberingen die zij later met hun kinderen hebben moeten ondergaan. "Maar dit verhaal zou net zo goed kunnen gaan over iedere militair die getrouwd was met een inlandse vrouw", zei Gerda.  "Was zij blank, dan zaten ook de vrouw en kinderen in een soortgelijk kamp. Jongens vanaf twaalf in een mannenkamp. Honger en verwaarlozing was een dagelijks terugkerend probleem. Zo ook de angst voor geweld in het kamp of zelfs executie. Buiten de kampen was het maar iets beter, ook hier heerste de angst voor de bezetter. Mensen werden opgepakt zonder duidelijke reden. En honger regeerde ook in de stad en in de kampongs (buitenwijken en dorpen)", aldus Gerda.

Jaarlijks wordt op 15 augustus het einde van de 2e wereldoorlog herdacht, opdat dit stukje geschiedenis uit Nederlands-Indië niet verloren gaat. "Maar voor Indië was dit niet echt het einde van de oorlog", liet Gerda weten.

"De Republiek Indonesia werd uitgeroepen en Soekarno riep op dat alle buitenanders het land moesten verlaten. Dit werd door de Nationalistische opstandelingen gezien als een oproep tot moord. De Pemoeda’s lieten een spoor van dood en verderf achter. In de gevaarlijke periode die hierdoor ontstond, moesten veel mensen vluchten om niet vermoord te worden. Ze kwamen in dezelfde kampen terecht als tijdens de oorlog, maar werden nu bewaakt door hun vroegere vijand, de Japanse soldaten. Het was niet langer veilig in het huidige Indonesië, waardoor schepen vol werden gestouwd met Nederlandse burgers, inheems en blank, in de hoop een veilig heenkomen te vinden in het 'beloofde land'. Helaas was hier in Nederland geen plek voor al die Indische mensen. De Nederlanders hadden het zo vlak na de oorlog zelf moeilijk om in hun onderhoud te voorzien. Een moeilijke tijd van aanpassen begon.

Nu herdenken we hier om te vieren dat wij in vrijheid mogen leven. Gerda bedankt de burgemeester voor het in ontvangst nemen van ‘van Friese klei naar tropenuniform’. Het is een gebaar van respect aan de Nederlandse burgers met een Indische achtergrond, hier en in heel Nederland", aldus Gerda, die de burgemeester dank zegde voor het in ontvangst nemen voor dit bijzondere boek. "Het is een teken van respect aan de Nederlandse burgers met een Indische achtergrond, hier en in heel Nederland", zei Gerda

Burgemeester Ina Sjerps liet weten bewondering te hebben voor Gerda en noemde haar een getalenteerde vrouw en zelfs haar overbuurvrouw die dit ondanks twee bedrijven, voor elkaar wist te krijgen. "Veel is in die tijd niet goed geweest. Mensen denken in nood vaak eerst aan hun eigen hachje. Ik doe dan ook een oproep om bij moeilijke tijden niet de ogen te sluiten. Er is heden ten dage nog veel ellende in de wereld, maar vrijheid overwint altijd" aldus de Harlinger burgemeester. Hierna werd het IndiUe monument nog even bezocht. Iedereen sprak zijn waardering uit over de verzorgde begraafplaats. In wooncentrum Almeneum werd tot slot nog een kopje koffie genuttigd.